Haarlems Dagblad 12 april- Henk Geist

De Haarlemse gemeenteraad moet donderdag een grote stap zetten op weg naar een nieuwe invulling van de voormalige koepelgevangenis. Die stap maakt voor de Stichting Panopticon de weg vrij om financiers aan zich te binden voor de verbouwing van het rijksmonument. Er moet een academische opleiding, een bioscoop, een innovatiecentrum voor het midden- en kleinbedrijf, horeca en een hotel komen. Een terugblik en vooruitblik.

De terugblik. Onder het motto ’Open de Koepel’ komt de Stichting Panopticon eind 2015 met haar plan voor een university college naar buiten.

Het gesloten bolwerk uit 1901 moet zich openen naar de stad, letterlijk door openingen te maken in de muur rond het gebouw, anderszins door in het gebouw maatschappelijke functies onder te brengen met als hart een academische opleiding. De stichting presenteert de Universiteit van Amsterdam als partner die het academisch onderwijs hier van de grond gaat tillen.

Doorverkoop

Met dit voor Haarlem aantrekkelijke initiatief durft het college van B en W het aan om de leegstaande Koepel voor 6,4 miljoen euro te kopen van het Rijksvastgoedbedrijf en direct door te verkopen aan de Stichting Panopticon. Daarmee kan een openbare verkoop van de gevangenis aan de hoogst biedende marktpartij worden voorkomen.

De Universiteit van Amsterdam ziet echter toch geen brood in de plannen en haakt eind 2016 af. Een paar dagen voordat de gemeenteraad in februari 2017 moet beslissen over de transactie met Panopticon, worden echter de Vrije Universiteit en Open Universiteit gepresenteerd als de nieuwe onderwijspartners.

Stemmen staken

In de gemeenteraad tekent zich een kleine meerderheid af tegen de verkoopconstructie met Panopticon. Maar op de beslissende raadsvergadering in februari ontbreken een paar tegenstanders waardoor de stemmen staken: achttien voor, achttien tegen.

Waarop het college diep in de nacht besluit de aan- en doorverkoop toch door te zetten. Dat een paar weken later de raad laat weten met een meerderheid van vier stemmen tegen te zijn, mag dan niet meer baten.

Maar dat geeft wel aan in welk klimaat de plannen voor de Koepel verder moeten worden uitgewerkt. Voor die uitwerking krijg Panopticon twee jaar de tijd. Voorwaarde van de gemeente is onder meer dat er in maart 2019 sprake moet zijn van de deelname van een erkende academische opleiding.

De gemeente bedingt ook een terugkooprecht. Mocht Panopticon de plannen niet rond krijgen, dan koopt de gemeente het complex terug voor 6,4 miljoen euro.

Dat vervolgens ook de Vrije Universiteit en Open Universiteit eind 2017 te kennen geven niet verder te willen met de Koepelplannen, komt het broze vertrouwen van de raad niet ten goede. Evenmin dat belegger en hypotheekverstrekker Amvest afhaakt en aflossing van de hypotheek verlangt.

Panopticon weet niet van opgeven en tovert twee tot dan toe onbekende opleidingsinstituten uit de hoge hoed. De Duitse SRH Gruppe en de net opgerichte Global School for Entrepreneurship moeten het academisch onderwijs gaan verzorgen in de vorm van een University of Small and Medium Business.

De Haarlemse corporatie Elan Wonen en studentenhuisvester Duwo kopen voor 7,1 miljoen het omringende terrein van het eigenlijke koepelgebouw, waardoor Panopticon de hypotheek bij Amvest kan aflossen. Deze twee partijen willen 250 studentenwoningen en 100 sociale huurwoningen gaan bouwen rond de Koepel.

Cupola XS gaat het innovatiecentrum voor het midden- en kleinbedrijf van de grond tillen. The Movies wil zes bioscoopzalen gaan exploiteren, een voornemen waarover directeur Marelie van Rongen van de Toneelschuur/Filmschuur onlangs haar grote zorgen uitsprak. De komst van The Movies vormt volgens haar een zeer groot risico voor de exploitatie van haar theater. Ze voorziet een tekort van een half miljoen euro per jaar.

Terugkooprecht

Dan de vooruitblik. Met deze nieuwe partners willen Panopticon en het college van B en W de plannen nu tot uitvoering gaan brengen. Maar dan moet het terugkooprecht van de gemeente er wel af, want dat weerhoudt banken en particuliere investeerders ervan om hun geld in het project te steken. Het college is bereid tot deze stap.

Als de gemeenteraad donderdag daar ook geen bezwaar tegen heeft, moet Panopticon het geld nog weten binnen te halen. De verbouwing is vooralsnog begroot op 21 miljoen euro. Lukt het niet om de financiering rond te krijgen, dan valt de Koepel alsnog – voor nul euro – terug aan de gemeente.

Houdt de raad toch vast aan het terugkooprecht, dan lijkt het einde van Panopticon en de koepelplannen in zicht. Het gaat bij het al of niet opheffen van het terugkooprecht overigens om een collegebevoegdheid, de raad geeft alleen maar haar zienswijze. Het staat het college in principe vrij daar geen rekening mee te houden.

Maar er lijken nu meer raadsleden voor het (onder voorwaarden) loslaten van dat terugkooprecht te zijn dan tegen. Ook al is er aan de twee jaar geleden gestelde voorwaarde van een geaccrediteerde academische opleiding niet voldaan. Die accreditatie kan pas over een jaar of vier worden binnengehaald en is op voorhand niet gegarandeerd.

De opstelling van de PvdA-fractie, die twee jaar geleden – op Moussa Aynan na – nog tegen de verkoop aan Panopticon stemde, gaat vermoedelijk de doorslag geven. Na de gemeenteraadsverkiezingen van vorig jaar is een vrijwel geheel nieuwe fractie aangetreden, die nu in grote twijfel verkeert over al of niet doorgaan en onder welke voorwaarden.

Failliet

Krijgt Panopticon donderdag groen licht, dan is een aantal scenario’s mogelijk. In een negatief scenario weet de stichting de benodigde financiën niet bij elkaar te brengen. Dan krijgt de gemeente de Koepel terug, maar niet het omliggende terrein.

Er zal alleen voor het rijksmonumentale gedeelte een nieuwe invulling moeten worden gevonden. Dat de omringende grond al is verkocht aan andere partijen, zal die opgave er niet makkelijker op maken. Dan dreigt mogelijk langdurige leegstand van de Koepel en daar zit de raad niet op te wachten.

Het kan zijn dat een van de beoogde huurders het niet redt en Panopticon als huurbaas in de problemen gaat komen. Panopticon kan failliet gaan. Het is de vraag wat er dan met het onderpand de Koepel gaat gebeuren.

In een positief scenario komt de financiering rond en gaat de verbouwing binnenkort van start. Dan melden zich in augustus 2021 de eerste (internationale) studenten aan de poort van de Koepel voor in eerste instantie hoger onderwijs en later onderwijs van academisch niveau.

Het midden- en klein bedrijf in Haarlem en omgeving floreert dankzij het hier gevestigde kennis- en innovatiecentrum. En Haarlemmers kunnen dan kiezen uit een ruim filmaanbod van The Movies/De Hallen en neerstrijken op een gezellig horecaterras op het binnenterrein. De gevangenis heeft haar deuren echt geopend.Ik weet meer